İş Olarak mı Trading? Hobi Olarak mı?
Hobiler Para Kazandırmaz
Günümüzde finansal piyasalarda bireysel trader olarak işlem yapmak pek yaygın. Bireysel trader derken, herhangi bir kuruluşa bağlı olmadan, şahsi kazanç ya da birikimlerini sermayesi olarak kullanarak trading ile meşgul olan traderlardan bahsediyorum. Bunlar profesyonel anlamda, yani birincil meslek olarak yapanlar da olabilir. Veya kendi mesleğinin, işinin yanında yan meslek olarak, ekstra kazanç elde etmek veya birikimlerini değerlendirmek için finansal piyasalarda aktif olan traderlar da olabilir.
Özellikle Türkiye’de ekonomik şartlar insanları finansal piyasalara yakınlaştırmakta. Finansal piyasalara erişimin gün geçtikçe kolaylaşması, market yapıcılar tarafından piyasaların çarpıcılığının arttırılması ve tabi ki kolay yoldan para kazanma aracı olarak gösterilmesi buna başlıca sebep olarak görülebilir. Kripto enstrümanlarının volatilitesi ve bu enstrümanlardan çok zengin olduğunu sosyal medyadan açıklanayan sayısız kişi, enteresan şirketlerin piyasaya arzı (Türkiye borsasından bahsediyorum) gibi sebepleri de dahil edebiliriz. Piyasalarda aktif olmanın verdiği heyecan da buna eklenebilir.
Bireysel traderlardan bahsetmişken, kurumsal traderları tanıtmadan geçmeyeyim. Kurumsal traderlar bir finans kuruluşu çatısı altında piyasalarda aktif olan traderlardır. Bunlar bankalar, yatırım ya da sigorta şirketleri olabilir. Bu traderlar, bu çalıştıkları kurumun maaşlı elemanlarıdır. Maaşlarının yanı sıra şirkete ya da müşterilerine kazandırdıklarından pay alıyor da olabilirler. Elbette bu traderlar işlerinin yanı sıra kendi şahsi mevduatlarını da yönetiyor olabilir. Bu yazıda bahsedilen traderlar finansal bir firma çatısı altında olmadan kendi maddi çıkarları için işlem yapan traderlardır.
Hobiler Para Kazandırmaz, Kaybettirir
Direkt Wikipedia’da alıntı;
“Hobi, yapılması gerekli veya zorunlu olmayan kişinin kendi mesleği dahilinde veya farklı meslek türüne giren genellikle boşta kalan zamanları değerlendirme amacıyla yapılan yetenek beceri geliştirici oyalayıcı iş fiil faaliyetlerinin bütününe verilen genel adlandırma.”
Bildiğiniz gibi vakit geçirmekten zevk alınan, kafa rahatlatan, stresten uzaklaştıran, bir şekilde yaparken mutlu olduğumuz işler hobi ediniriz. Bu herhangi bir spor aktivitesi, bir müzik enstrümanı çalmak, seyahat etmek yeni yerler tanımak, koleksiyonculuk yapmak, ve bunun gibi bir aktivite olabilir. Bunlar bizim asıl uğraşlarımız değil, vakit buldukça yaptığımız işlerdir. Ne kadar hepsi olmasa da hobilerin çoğunluğu masraflıdır. Masraftan kasıt paradır. Eğer zamanı da masraf olarak düşünürsek hobilerin hepsi masraflıdır, zira para harcatmasalar bile zaman harcatırlar. Zamanı görmezden gelip sadece ekonomik masrafına odaklanacak olursak, az ya da çok bir şekilde ölçeklerine göre ekonomik olarak zarara sokarlar. Zarara sokarlar sert bir tabir oluyor, buradaki kasıt cebimizden para çıkartıyor olmasıdır. Karşılığındaki mutluluk bu masrafa değiyor ki hobi ediniyoruz.
Hobilerini iş edinen kimseler elbet vardır, ancak bu durumda artık onlar hobi değil iş haline gelmiştir. Hala hobilerdeki kadar zevk alınıyor olabilir, ancak iş şeklinde yapılıyorsa yaklaşım mutlaka değişmiştir. Hobiden para kazanmak için bu uğraşa karşı yaklaşımını değiştirmesi gerekir. Para kazanmak, karlılığı sağlamak ve devam ettirmek için uyması gereken dinamikler ve kurallar vardır. Bir iş ciddiyeti ile yapılmalıdır.
Bu noktada konuyu tradinge bağlayacağım. Tradingi hobi olarak yani vakit buldukça, kısa ya da uzun vadeli pozisyon açacak bir enstrüman arayıp bulup sonra pozisyon mu açıyoruz? Veya bir yerlerde duyduğumuz haberlere göre şöyle bir alış yapıp onu izleyip duruyor heyecanını mı yaşıyoruz? Trading heyecanlı bir iştir, dinamik olduğu için her an o heyecanı yaşabilirsiniz. Piyasayı durmadan izleyip bakiyenizin artışına veya azalışına her an şahit olabilirsiniz. Hele bir de market 24 saat açık marketlerden biriyse bu takip asla durmayabilir.
Bir İş Ciddiyeti ile Trading
Trading de bir iş ciddiyeti ile yapılmazsa, tradinge hobilere yaklaştığımız gibi yaklaşırsak, masraflı olabilir. Hatta bunun masrafları standart hobilerden daha yüksek olma ihtimali vardır.
Trading’de uzun vadeli sürekli karlılık sağlamak için, bunu bir iş ya da bir girişim ciddiyeti ile yapmak gerekir. Nasıl ki yeni bir iş kurarken, uzun süreler hazırlıklar, araştırmalar yaparız. Araştırmalar, planlar yapar, stratejiler kurarız. Gereken hesabı kitabı yapıp uzun vadede sürekli bir şekilde nasıl karlı oluruz ve bu karı arttırma yollarını ararız. Trade ederken de durumun aynı şekilde olması gerekmektedir.
Böyle söylerken trading için harıl harıl çalışmak gerekir, her gün saatlerinizi, günlerinizi aylarınızı buna ayırmanız gerekir demiyorum. Ancak ayırılan zaman kısa da olsa ciddiyetin ve disiplinin ve rutinlerin olması gerektiğinden bahsediyorum.
Bir iş kurmadan önce, plan yapılır, bir business plan ya da adına ne dersek diyelim bir rehber oluşturulur. Farklı sektörlerdeki farklı işlerin planları farklılık gösterebilir. Ancak içeriğinde vizyonu ve misyonu nedir, şirket kimdir ne yapar, amacı nedir, ne şekilde gelir elde eder ve ciro yapar, bunu hangi pazarlarda, hangi strateji ile yapar, uzun vadeli planları nedir, ekip kimdir nasıl oluşur, finansal planı nasıldır, nasıl bir finansmana gerek duyar gibi türlü türlü içeriği olması gerekir. Sonrasında da bu plana bağlı kalarak işler yürütülür geliştirilir. Hedefe doğru giden yolda adım adım bu plan izlenir. Planlanan ile gerçekleşen arasında aykırılıklar varsa plan düzeltilir, gerekirse değiştirilir ancak her zaman bir plan olmalıdır.
İşte tam olarak trading için de böyle bir plan olmalıdır. Bunu asıl meslek, uğraş olarak yapmıyor olsanız bile gene plan olmalıdır. Her gün 5 dakika ayıracaksak bile bunu da planlı yapmalıyız. Bu plan uzun vadeli olmalı ve yapılan bu plana da uyulmalıdır.
Trading planı ile ilgil bir kaç bülteden oluşan bir seri oluşturacağım. Şimdilik burada Van Tharp’ın trading planlama ile ilgili “Super Trader: Make Consistent Profits in Good and Bad Markets” adlı muhteşem kitabındaki sorularla giriş yapmak istiyorum. Fikrimce her traderın veya trader olmak isteyenlerin okuması gerekiyor. Kitapta tradinge planında aşağıdaki soruların yanıtları olması öneriliyor. Bu kitabın türkçesi bildiğim kadarıyla yok. Kendimce soruları tercüme ettim.
Vizyon ve misyon nedir? Tradingin asıl motivasyonu nedir?
Hedef ve amaç nedir? B’nin ne olduğu bilinmezse A’dan B’ye gidilemez.
Trading ve piyasalar hakkındaki inançlar nedir? Asıl trade edilen piyasalar değil inançlardır, bu nedenle inançların neler olduğunu bilmek gerekir.
Piyasalarda büyük resmi neler etkiler ve trading plan bu resme uyum sağlıyor mu?
Taktiksel trading stratejisi ve onun beklentisi nedir? Pozisyona giriş yapmadan önce hangi setuplar kullanılır? Giriş için hangi zaman dilimi kullanılır? En kötü durum senaryosu nedir ve nasıl belirlenmiştir? Kâr nasıl alınır?
Pozisyon büyüklüğü stratejisi nedir?
Bu planı uygularken karşılaşması beklenen psikolojik zorluklar ve problemler nelerdir ve bunları yönetme planı nedir?
Günlük rutinler nelerdir?
Kendini geliştirme ve eğitme planları nelerdir?
Felaket senaryoları ve bunlarla başa çıkmak için yapılacaklar nelerdir?
Hedeflenen gelir ve bu gelire ulaşmak için mevcut olan bütçe nedir ve bu hedef gerçekçi midir?
Planı uygulamak ve yürütmek için gerekli olan diğer sistemler neler olabilir? Veri depolama, takibi, sonuçları paylaşma, araştırma, muhasebe tutma gibi sistemler gibi örnekler verilebilir.
Genel olarak sistemlerle iş yapmakla ilişki nasıldır? Söylenen yapılan biri gibi mi, mükemmeliyetçi mi, sistemi başkaları için tasarlayan biri mi, sistemleri oluşturmayıp oluşturması için yatırım yapan biri mi veya buna benzer ilişkiler mevcut mudur?
Hata yapılmaması ve yapılan hataların tekrarlanmaması için neler yapılır?
Elbette bu sorular arttırılabilir, ancak bu soruların cevaplarını içeren bir plan içerik olarak yeterli olur. Trading plan ile ilgili oluşturacağım ileriki bültenlerde bu ve daha fazla sorunun yanıtına değineceğim.
Her Bültene Bir Trade
Öncelikle geçen bültende 1 Nisan 2024 tarihindeki CXAI hissesinde yaptığım kayıpla sonuçlanan pozisyonu paylaşmış ve bir sonraki bültende sonraki günlerdeki hareketini paylaşacağımı söylemiştim. Bakalım neler olmuş;
İlerleyen günlerde düşmeye devam etmiş, yani pozisyonumu kapatmasaydım çok daha az zararla kapatabilirdim. Bu sık rastlanır bir durum, ancak bu tarz düşünce uzun vadede tehlikelidir, zira tersi de olup zarar çok da büyüyebilirdi. Özellikle short stratejilerde bu tehlikelidir, zira kayıp bütün bakiye kadar olabilir. Kurallara uymalı, kurallar ne zaman çık diyorsa pozisyondan çıkmalıdır.
Bu bültede paylaşacağım pozisyon 4 Nisan 2024 tarihi ve ZCMD hissesinden. Gene hızlı artış sinyalinden sonra shortladığım bir hisse. Direkt düştüğü için sancısız bir trade oldu. Keşke her zaman böyle olsa.
Kapanış Notu
Bültenin yayınlanma zamanıyla ilgili hala bir rutin oluşturamadım, ama üzerinde çalışıyorum. Hedefim şimdilik hafta üç kere yayınlamak. Üçten sonra vakit durumuna göre dörte çıkartabilir veya ikiye de indirebilirim. İki ila üç hafta içersinde sayısı ve zamanı düzene oturacaktır.
İyi bayramlar!